Religionsfilosofen’s Weblog

Om ytringsfridom og politisk TV-reklame april 6, 2009

Ytringsfridom er ein sentral fridom i eit demokrati, og er nedskriven både i FNs menneskerettsfråsegn og i norsk lov. Ytringsfridommen vernar retten eit menneske har til å uttrykkje politiske meiningar, og retten til å seie frå om maktmisbruk, overgrep og undertrykking.

I ein artikkel på http://www.nettavisen.no (Sist oppdatert 11.12.08) kan ein lese følgjande: ”Menneskerettighetsdomstolen i Strasbourg har gitt TV Vest medhold i retten til å sende politisk tv-reklame” Per Fjeld, tidlegare sjefredaktør i TV Vest, meiner at dette er ein siger for ytringsfridommen. Torbjørn Røe Isaksen i Høyre er også positiv til dommen. Isaksen seier mellom anna ”(…)At det skal være forskjell mellom reklame på en tv-skjerm og en pc-skjerm er diskriminering mellom medier.(…)” Både Fjeld og Isaksen legg vekt på politisk reklame som ein rett. Er forbod mot politisk reklame eit brot på ytringsfridommen?

Dersom ein skal sjå på denne saka med ein pliktetisk og konsekvensetisk modell kan svara bli ulike. I følgje den pliktetiske modellen er nok svaret mest sannsynleg JA. Pliktetikken set PLIKTA i sentrum, og meiner at ei moralsk handling er ei handling vi har gjort fordi ho er vår plikt. Med andre ord kan vi seie at det er ei plikt å vise politisk tv-reklame fordi det er partia si rett.

Med eit konsekvensetisk syn på denne saka må vi tenkje på følgjene av politisk tv-reklame. Dette er det litt vanskeleg å uttale seg om sidan vi ikkje har hatt det i Noreg. Likevel er det nokre som har kommentert at det vil bli dei partia med mest pengar som får makta. Det kan godt vere sant, og ville i så fall ikkje vore rettferdig. Ein sikker konsekvens ville ha vore at partia fekk meir merksemd, men ganske sikkert i ulik grad.

Eg vil berre kommentere Torbjørn Røe Isaksen sitt utsegn om forskjellsbehandling av TV og internett. Dette er to ulike media med ulike funksjonar. Ein person som brukar internett har mykje meir valfridom enn ein som ser på TV. Når du brukar internett kan du gå inn på akkurat den nettsida du vil. Når du ser på TV må du sjå på det som er på kanalen. (Forutan at du kan byte kanal).

Trine Skei Grande i Venstre uttalte om AP sin argumentasjon mot politisk reklame at ”(…)Men det samme partiet som var fanatisk imot tv-reklame, har egen Arbeiderparti-tv på sin egen nettside. Da blir det komisk at det er så stor forskjell mellom pc og tvskjerm”

Eg meiner at dersom nokon er interessert i å få vite meiningane til eit parti kan ein sjølv gå inn på nettsida til partiet og sjå reklamane der. På denne måten er det enkeltpersonen som oppsøkjar partiet. Dersom ein får politiske reklamar på TV blir det i staden partiet som oppsøkjar enkeltpersonen (veljaren). Eg synes politiske TV-reklamar svekkjer valfriheita. Det blir ikkje lenger snakk om dei beste sakene, men den beste reklamen…

Filosofiske og religiøse syn på kjønn og kjønnsroller mars 1, 2009

Synet på kjønn og kjønnsroller har vore mykje diskutert opp i gjennom historia. Sjølvklart er dette også noko filosofane har interessert seg for og hatt meiningar om. I religionar som Islam, Kristendommen og Hinduismen er det ulike syn på kva rolle mannen og kvinna har. Både hjå filosofane og i desse religionane kan ein finne likheiter, men også store kontrastar i synet på kjønn.

Ein av filosofane frå Antikken som interesserte seg for og hadde meiningar om synet på kjønn, var Aristoteles. Det han meinte kan ha mykje av skulda for all den kvinnaundertrykkjinga som har gått føre seg opp i gjennom tidene. Aristoteles såg nemleg på kvinna som ein «ufullstendig mann». Bakgrunnen for denne påstanden var ein annan påstand om at barnet berre arva av faren sin. Mora var berre «jorda» som barnet vaks i, medan faren var sjølve «såmannen». På grunn av dette burde kvinna også ha ei underordna possisjon i samfunnet, meinte han. Samfunnet i hans samtid var stort sett einige om det.

Immanuel Kant var ein tysk filosof som levde på 1700-talet. Han hadde òg meiningar om synet på kjønn. Særleg var han fasinert av den kvinnelege sjønnheita. Kvinner handlar ikkje ut i frå kva som er «rett og gale», men kva som er «styggt og vakkert», hevda han. Dei handlar med andre ord ut i frå kjensler, og ikkje prinsipp. På bakgrunn av dette skulle ikkje kvinner bli utdanna slik som menn, men heller utvikle kjenslene sine og evna til å dømme ut i frå dei.

Dette reagerte den engelske filosofen, Mary Wollstonecraft på. Kvinner er like rasjonelle som menn påpeikte ho. Problemet var at dei mangla utdanning, og utan det kunne dei ikkje hevde seg som rajonelle individ.

1800-talet i Vesten var ei tid prega av romantiske idear om kvinneleg svakheit og sårbarheit. Kvinna hadde ei svak stemme i samfunnet. Ein som argumenterte mot dette var den engelske filosofen John Stuart Mill. Han er mest kjend for sin politiske filosofi, og vert kalla «far til den politiske liberalismen». I og med at Mill tok utgangspunkt i individet, inkluderte han òg sjølvsagt kvinna, og i 1859 argumenterte han for kvinneleg røysterett. I «Om kvinneundertrykking» (The Subjection of Women) skriv Mill at den lovlege underordninga av eit kjønn i forhold til eit anna er eitt av hovudhindera for menneskeleg forbetring, og burde erstattast med eit prinsipp om perfekt likeverd.

Den kvinna som kanskje har engasjert seg mest når det gjeld synet på kjønn er den franske filosofen Simone de Beauvoir. I 1949 kom ho med boka «Det andre kjønnet». Her seier ho mellom anna at kvinna alltid har vore definert i forhold til mannen. Kvinna blir skildra ut i frå dei biologiske eigenskapane sine og blir tildelt rolla som husmor. Denne rolla kan kvinna frigjere seg frå. Ei kvinne kan bli ein like god kunstnar eller politikar som mannen.

Islam og Kristendommen er begge monoteistiske religionar og har ein del grunnleggjande likheiter, men når det kjem til synet på kjønn kan ein sjå klare forskjellar. Eg vil påstå at Kristendommen er den religionen som har mest likestilling mellom kjønna.

Her er nokre døme henta frå Bibelen:

 «(…) Men i Herren er ikke kvinnen noe uten mannen, og mannen er heller ikke noe kvinnen. For som kvinnen ble til av mannen, blir jo mannen født av en kvinne, men alt er fra Gud. (…)» (Paulus 1. brev til korinterne, kap. 11)  

«Hver mann skal elske sin kone som seg selv, og hun skal ha respekt for sin mann.» (Paulus brev til efeserne, kap. 5) 

«Her er det ikke jøde eller greker, slave eller fri, mann og kvinne. Dykk er alle èin, i Kristus Jesus.» (Paulus brev til galaterne, kap. 3)

Dersom ein skal sjå kva Koranen seier om kjønnsroller kan det vere litt forvirrande. Her er to litt motstridande argument henta frå Koranen: 

«Menn er kvinner overlegne fordi Gud har føretrekt den eine framfor den andre.» (Sure 4,31)

«Kvinnene skal ha dei same rettane overfor mennene som mennene overfor dei.» (Sure 2,228)

Likevel ser det ut til at det er det første argumentet som gjeld, særleg når det kjem til ekteskapet. Det har seg nemleg slik at ein muslimsk mann kan gifte seg med inntil fire kvinner, dersom han behandlar alle likt og er like glad i alle. Desse kvinnene kan vere muslimar, jødar eller kristne. Ei muslimsk kvinne derimot kan berre gifte seg med ein mann og gongen, og han må vere muslim. Det same gjeld når ein skal skilje seg. Mannen slepp unna med å seie tre gonger «Eg skil meg frå deg» til kona si med eit visst tid mellom kvar gong. Vil kvinna skilje seg må mannen anten vere impotent, ikkje lenger muslim eller lide av ein alvorleg mental eller smittsam sjukdom. Ho er òg nøydt til å skaffe ein dommar som avgjer det heile.

Mange muslimske land har problemer med å godta nokre av FN sine menneskerettigheiter. Særleg gjeld dette rettane om likestilling mellom mann og kvinne. Der menneskerettigheitene skil seg frå Sharia, er det Sharia som gjeld.

Ein kunne tru at kvinna hadde hovudrolla i Hinduismen på grunn av religionen sitt store antal gudinner. Likevel seier det religiøse skriftet Manusmriti at kvinna ikkje er skapt for sjølvstende. Som barn blir ho beskytta av sin far, som gift av sin ektemann, og som gamal av sonen sin.

Eit tydeleg eksempel på kvinneudertrykkjing i Hinduismen er enkebrenninga, kalla sati. Ved at enka vart brent saman med sin avdøde mann, viste ho sin evige kjærleik til mannen og på same tid vart begge rensa for all synd. Det vart forbud mot enkebrenninga tidleg på 1800-talet.

For mannen sin del er det eit ideal om å forlate familien når barna er voksne og vie seg til eit liv i meditasjon.

Alt i alt ser det ut til at det er kvinna som har vore offeret for undertrykkjing både frå filosofane og religionane si side, sjølv om det har vore nokre lyspunkt med mellom anna Wollstonecraft og Mill. Eg syns ellers at verda utviklar seg i rett rettning når det gjeld likestilling mellom menn og kvinner. Men det må det likevel ikkje gløymast at menn og kvinner faktisk er ulike og alltid vil vere det. Nokre jobbar som krever fysisk styrke vil alltid vere betre egna for menn fordi dei er fysisk sterkare. Det tyder sjølvsagt ikkje at menn er betre enn kvinner, men berre egnar seg betre på det området.  

«Tallents differ, all is well and wisely put.» (Ralph Waldo Emerson)

Er det gode verkeleg? februar 25, 2009

 Først av alt må det klargjerast kva som meines med «verkeleg». Dette er jo eit av dei grunnleggjande filosofiske spørsmåla; Kva er verkeleg? Nærare bestemt vert dette kalla metafysikk.

Fleire filosofar har fundert over dette og kome fram til fleire ulike konklusjonar. Ein av dei er Aristoteles, som konkluderte med at alt det vi kan ta og føle på er verkeleg -og ingenting anna. Læraren hans, Platon, derimot meinte noko heilt anna. Platon utvikla nemleg ein idélære om uforanderlege idear. Desse ideane er noko alle er fødde med, og det er dei som gjer at vi til dømes kan kjenne att eit menneske, sjølv om vi alle er ulike.

Eg tar opp Platon fordi det viktigaste for han var nettopp å vise at det gode er verkeleg. Her brukte han óg idélæra for å illustrere tankane sine. Ei god gjerning kan jo óg kjennast att i to heilt ulike situasjonar. Å gi pengar til ein innsamlingsaksjon eller å låne bort pengar til ein klassekamerat er begge gode handlingar. Vi kjenner att det gode i begge handlingane fordi det finst ein uforanderlig idé om det gode. Platon sa at di meir uforanderleg noko er, di meir verkeleg er det.

Dersom ein skal stole på Platon, er altså svaret – Ja, det gode er verkeleg. Det må jo understrakast at dette er Platon si meining, og den kan ikkje bevisast. Likevel meiner eg han har eit poeng.

Eg synes at det gode eigentleg kan samanliknast med glede. Når ein gjer ei god gjerning gledar ein nokon. Eller når nokon gjer ei god gjerning mot deg, blir du glad. Det er ei kjensle du ikkje kan ta og føle på, men du kjenner det likevel.

Og så lenge du veit at du er glad, så er det vel verkeleg nok?

Kvifor heiter det islam og ikkje muhammedanisme? oktober 13, 2008

Islam vart lenge kalla ”muhammedanisme” av folk i vesten. Dette kom nok av at dei ikkje hadde nok kunnskapar om religionen. Det dei visste var at Muhammed spela ei viktig rolle i Islam, og dermed fant dei namnet passande. For muslimane derimot vart dette krenkande, og her er grunnen: Muhammed er ikkje nokon Gud.

For det første er Islam ein strengt monoteistisk religion. Det er berre éin Allah. Dette kjem fram i einingsvedkjenninga (sure 112) i Koranen, som kan samanliknast med truvedkjenninga i Kristendommen. I Islam blir det  altså lagt vekt på einheta, monoteismen.

For det andre er Muhammed ein heilt vanleg person. Då meiner eg vanleg i den forstand at det ikkje er noko guddommeleg med han. Den viktige rolla har han fått fordi det var han som Koranen vart openberra til, og han var den siste profeten for Allah. Han vert sett på som ein god muslim og eit førebilete for andre muslimar.

Når religionen blir kalla ”Muhammedanisme” blir profeten Muhammed sett føre Gud. Det kan òg kanskje sjå ut som om dei har to gudar: Allah og Muhammed. Det tyder på polyteisme. Derfor blir det krenkande for muslimane å kalle religionen deira ”muhammedanisme”.

”Islam”, som muslimane sjølv kallar religionen sin er eit mykje meir passande namn. ”Islam” tyder underkasting eller overgiving. Det vil seie at ein skal underkaste seg Allah sin vilje på alle område i livet. Dette er ein sentral del av religionen.

Eg syns derfor det er viktig å ha nok kunnskapar om ein religion før ein byrjar å uttale seg om han, og i alle fall finn nye namn på han. No som folk i Vesten har fått meir kunnskap om Islam trur eg ikkje lenger at nokon kallar det for ”muhammedanisme”, i alle fall ikkje som eg veit om.  

Er englar ein form for gud? september 14, 2008

Hm.. er litt usikker på kva som ligg i uttrykket ”form for gud. Eg tenkjer det er vel bare éi form for gud? Anten så er du det, eller så er du det ikkje. Og ein engel er ganske klart ikkje ein gud. Dei er Guds sendebod og hjelparar. Sjølve ordet engel er henta frå det greske ordet angelos, som tyder sendebodJ

Den mest kjende engelen er kanskje engelen Gabriel som openberra seg for Jomfru Maria, og sa at ho skulle føde Guds barn. Det var òg englar til stades då Jesus vart fødd. Noko som kanskje forklarer kvifor vi pyntar med englar til jul?

Englar er heilage og høyrer til religionen, men er likevel ikkje nokon gud. Det fins òg andre slike eksempel på Guds hjelparar. I den romersk-katolske kristendommen har ein noko som heiter helgenar. Det er vanlege personar som ein har gjort til helgenar på grunn av ei spesiell handling denne personen har gjort. Sidan det er snakk om personar som har eksistert i verkelegheita er det ikkje noko overnaturleg vesen. Likevel blir helgenane rekna som heilage og ein ærar dei som heltar. Ein kan òg be til helgenane, men ikkje på same måte som ein ber til Gud. Når ein ber til helgenane ber ein om at dei skal hjelpe ein å be til Gud.

Ein engel er eit heilagt vesen som er til for å hjelpe Gud. Dei er overnaturlege og høyrer til i religionane. Likevel kan ikkje englar likestillast med ein gud.

Er det mogleg å seie noko klart og tydeleg om kva religion er? september 14, 2008

Det første kapittelet i læreboka vår heiter Religionskunnskap. Her er det ikkje fokusert på éin særskild religion, men heile omgrepet religion. På ein måte handlar det om alle religionane, fordi dei fortel kva alle, eller dei fleste religionar har til felles. Dei fortel altså om religion generelt og hentar eksempel frå fleire ulike religionar.

Etter to veker med dette kapittelet har eg fått meir kunnskap om korleis religionane er spreidd geografisk og i forhold til befolkninga. Eg har òg fått ei betre forståing for forskjellen på å studere kva religion er og korleis religion fungerer. Dei sju dimensjonane gjer det lettare å gå i djupna på ein religion fordi ein studerer kvar del for seg.  

Ut i frå dette meiner eg at, ja- det er mogleg å seie noko klart og tydeleg om kva religion er. Først og fremst er religion noko ein må tru på. Det kan verken bevisast eller motbevisast. Det ein trur på er ein gud, fleire gudar eller eit guddommeleg førebilete. Uansett kva det er, så er det noko heilagt og overnaturleg.

Det kan vere svært vanskeleg å gi ei kort og enkel definisjon på kva religion er fordi det er eit så vidt omgrep. Etter mi meining er heile kapittel 1. om religionskunnskap ein definisjon på religion. Det seier litt om kor omfattande omgrepet eigentleg er.

Likevel meiner eg det er mogleg å skilje mellom kva som er religion og kva som ikkje er det. Til dømes er det nokre som seier at fotball er ein religion. Det meiner eg er feil. Det er forskjell på å tru på ein gud, og å vere fan av eit fotballag. Ut i frå det eg har forstått meiner dei som oppfattar fotball som ein religion at ein religion er noko som rører ved noko grunnleggjande viktig i eit menneske. Dette kan jo vere sant, men det kjem an på kor religiøs ein er, og kor stor del av livet religionen tar. Dersom ein skal bruke denne definisjonen er det kanskje òg mogleg å seie at volleyball, dansing, bordtennis, Mikael Jackson, Johnny Depp og Star Wars er religionar. For nokre menneske kan ein av desse tinga vere grunnleggjande viktig, som ein dansar som har lyst til å leve av dansen. For ein Mikael Jackson fan kan den største drømmen vere å treffe han personleg eller sjå han på ein livekonsert.

Kva er då forskjellen på å vere fan av noko/nokon og å kalle det for ein religion?

Mi meining er at ein religion må ha noko heilagt over seg. Det er ikkje nok at ein blir rørt av det, ser opp til det som eit førebilete eller har det som eit mål for livet. Det må vere ei guddommeleg makt som ligg til grunnlag for religionen. Og når alt kjem til alt er det kanskje meir sannsynleg at ein Man. U fan ber til Gud om at laget måtte vinne i staden for Ronaldo?

For å oppsummere har eg altså ein ganske klar meining om kva religion er.

Min kortaste definisjon: religion er trua på noko overnaturleg.

Hei! september 3, 2008

Velkommen til religionsbloggen min!

Denne bloggen skal eg bruka i religion- og etikk faget dette året. Her skal eg skriva mine meiningar om dei ulike emna vi skal ha om og filosofere over faget. Eg trur dette kan bli interessant:)